به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شیعیان، حضرت آیت الله صافی گلپایگانی، در نوشتاری پیرامون جایگاه اخوت و برادری از دیدگاه اسلام، به ریشه های تاریخی این موضوع پرداختند.

متن نوشتار این مرجع تقلید را در ادامه بخوانید:

پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم از آغاز دعوت، به مسأله اخوّت دینی عنایت و توجّه تمام داشتند و آن را از ارکان مهم و پایه‌های استوار اجتماع زنده مسلمانان می‌دانستند و به وسیله آن، کینه‌ها و دشمنی‌های دیرینه اقوام و قبایل مختلف را از بین بردند.

از جمله کارهایی که به منظور جوشش و همبستگی کامل‌تر و بیدار شدن شعور اسلامی و حکمت‌های دیگر انجام دادند، این بود که بین هر دو نفر از مهاجرین، عقد اخوّت بستند؛ چنان‌که بین هر دو نفر از مهاجرین و انصار نیز پیمان برادری برقرار کردند.

بنا بر نقل شیخ مفید در مسار الشیعه، در روز دوازدهم ماه مبارک رمضان، پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم بین اصحاب، عقد اخوّت قرار داد و بین خود و علی علیهما السّلام نیز پیوند برادری برقرار کرد.

بین هر دو نفر که با هم تجانس داشتند و از لحاظ افکار و آرا به هم شبیه بودند، عقد اخوّت برقرار شد و با این کار در حقیقت، خانواده‌ها و قبایل و عشایر، به هم مرتبط و متّصل شدند.

این اقدام پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم هم از جنبه سیاسی و اجتماعی هم از جهت به هم پیوستن جامعه نوزاد اسلامی، بسیار با ارزش و سودمند بود و زمینه‌ای برای اخوّت عامّ مسلمانان و برادری همگانی و جهانی جامعه بشریّت شد. نخست برادرها از یکدیگر ارث می‌بردند تا وقتی که احکام ارث و آیه:
(وَاُولُوا الاَْرْحام بَعْضُهُم اَوْلی بِبَعْض)

به این مضمون که برخی خویشاوندان از بعضی دیگر در کتاب خدا جلوتر هستند، نازل شد و بدین جهت، موارث بر اساس خویشاوندی استوار شد.

تکرار عقد اخوّت
چنان که از کتب تاریخ و حدیث استفاده می‌شود، عقد اخوّت چندین بار صورت گرفت: یک بار بین مهاجرین ، یک بار در ابتدای ورود به مدینه طیّبه بین مهاجر و انصار ، و بار دیگر هنگام نزول آیه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَه) در «یَوْمُ الْمُباهَلَه».

برادر پیامبر کیست؟
موضوعی که در این صحنه‌های مودّت‌ساز و محبّت‌آفرین، جالب و با اهمّیّت بود، انتخاب حضرت علی علیه السّلام توسّط پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به برادری خود بود.

پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم همه را با هم برادر کرد و به گفته بسیاری از مورّخان و محدّثان،افرادی را که هم طراز و هم رتبه بودند، برادر قرار داد.

بر این اساس، برای خود نیز باید برادری انتخاب می‌کرد. به راستی آن کس که لایق و شایسته این مکرمت باشد، کیست؟ و آن کس که بتواند، قرین و هم طراز پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم باشد (جز در مقام نبوّت) چه شخصیّتی است؟
این انتخاب، یک انتخاب ساده نبود. یقیناً پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم کسی را برای خود انتخاب می‌کرد که از هر جهت شایسته باشد. برادری که همفکر و هماهنگ و همزبان با او باشد و نسبت به جان و مال و هر چه دارد فداکار باشد و بتواند حقّ برادری رسول خدا را ادا کند.

آری، به غیر از علی، کسی لایق چنین مقامی نبود که پیامبر در حقّش فرمود:
«اَنْتَ مِنّی بِمَنْزِلَهِ هارُونَ مِنْ مُوسی اِلّا اَنَّهُ لا نَبِیّ بَعْدی»

عقد اخوّت بین پیامبر و علی(علیهما السلام)
علاوه بر علمای شیعه، محدّثان مشهور و مورّخان معروف و نویسندگان کتب سیره اهل سنّت، مانند «حلبی»، «زینی دحلان» و «ابن هشام»، حدیث اخوّت را روایت کرده‌اند.

هر کس که درباره این موضوع، به کتب شیعه و سنّی رجوع کند، یقین حاصل می‌کند که پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم از بین همه اصحاب و خویشان، یگانه کسی را که به اخوّت و برادری خود برگزید، علی علیه السّلام بود و هر کس جز علی چنین ادّعایی کند، کذّاب و دروغگو است؛ چنان که احدی نیز به جز علی علیه السّلام ادّعای این فضیلت را نکرد و این امتیاز که متضمّن سایر فضایل است، مخصوص آن حضرت می‌باشد. پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم انتخاب خود را در چندین مکان مختلف صریحاً اعلام فرمودند:
۱٫ هنگام عقد اخوّت بین مهاجرین؛
۲٫ هنگام عقد اخوّت بین مهاجرین و انصار؛
۳٫ هنگام نزول آیه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَهُ)؛
۴٫ روز مباهله.

این انتخاب، بر اساس وحی و انتخاب خدا بود. خدا بین پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و علی علیه السّلام برادری قرار داده بود؛ چنان که در «لَیْلَهُ المبیت»، شبی که مشرکان می‌خواستند پیغمبر را بکشند و علی جان خود را فدای جان پیامبر کرد و در بستر آن حضرت خوابید ـ به شرحی که در کتب معتبر اهل سنّت است ـ خدا در ضمن وحی که به جبرییل و میکاییل کرد، فرمود:
«اَفَلا کُنْتُما مِثْلَ عَلی بْنِ اَبیطالِب اخَیْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّد»

در سیره «ابن هشام»، از «ابن اسحاق» روایت شده است که پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم بین اصحابش از مهاجر و انصار، برادری برقرار کرد. سپس فرمود: پناه بر خدا که از پیغمبر سخنی که نفرموده باشد، بگویید.

«تَآخَواْ فِی اللهِ اَخَوَیْنَ اَخَویْنَ؛ در راه خدا، دو نفر دو نفر با یکدیگر برادر شوید.» سپس دست علی بن ابیطالب را گرفت و فرمود: «هذا اَخی؛ این برادر من است.»

پس رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم سَیِّدُ الْمُرْسَلینَ وَاِمامُ المُتَّقینَ وَرَسُولُ رَبِّ الْعالَمینَ که نظیر و مانندی در بین بندگان خدا ندارد، با علی بن ابی طالب برادر هستند.

«ابن اثیر» در «اُسْدُ الْغابَه» می‌گوید: پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم دو مرتبه بین خود و علی علیه السّلام برادری قرار داد، زیرا بین مهاجرین برادری قرار داد و سپس بین مهاجر و انصار، و در هر بار به علی علیه السّلام فرمود: «اَنْتَ اَخی فِی الدُّنْیا وَالاْخِرَه؛ تو در دنیا و آخرت برادر من هستی.»

متون و اسناد احادیث اخوّت در جوامع سنّی و شیعه بسیار است، به طوری که در کتب «سنن ترمذی»، «ابن ماجه»، «مستدرک» و «تاریخ طبری»، «مُسندِ احمد»، «مجْمَعُ الزَّواید»، «طبقات اِبن سَعد»، «اَلدُّرُّ الْمَنْثُور»، «رِیاضُ النَّضره» و «فضائلُ الْخَمْسَه» به طور مفصّل شرح داده شده است.