«اللهم اجعل صیامی فیه صیام الصائمین و قیامی فیه قیام القائمین و نبهنی فیه عن نومه الغافلین وهب لی جرمی فیه یا اله العالمین واعف عنی یا عافیا عن المجرمین.»«خدایا روزه مرا در این روز (و در هر روزه ماه مبارک رمضان) مانند روزه روزه داران حقیقی که (مقبول درگاه تست) قرار ده و اقامه نمازم را (و یا برپا داشتن هر کار خیری را) مانند نمازگزاران واقعی (مانند برپا دارنده هر کار خیری) مقرر فرما و مرا از خواب غفلت و غافلان (از یاد تو) هوشیار و بیدار ساز و هم در این روز گناهم و جرمم را ببخش ای خدای عالمیان و زشتیهایم را عفو فرما ای عفو کننده مجرمان.»

شرح دعا (۱) «اللهم اجعل صیامی فیه صیام الصائمین»«خدایا روزه مرا در این روز مانند روزه روزه داران واقعی قرار ده»

تقسیم بندی روزه داران از لحاظ درجه

هر روزه دار نزد پروردگار خویش دارای رتبه و درجه ایست که بنا به عملکرد خویش در نوع روزه داریش به دست می آورد که ما آن را به سه بخش تقسیم می نماییم:

۱-روزه داران عام:

بعضی از روزه داران به روزه داران عام تعبیر می گردند ، چرا که آنان در روزه داری فقط از اعمالی اجتناب می کنند که موجب ابطال شکل و ظاهر روزه می گردد ، که موارد ابطال آن در رساله های عملیه موجود و به تفضیل آمده است که این نوع روزه داری به قدر رفع تکلیف و نجات از عذاب به روزه دار منفعت می بخشد.

۲- روزه داران خاص

این نوع روزه داران که به روزه داران خاص تعبیر می گردند ، به غیر از رعایت شکل و ظاهر روزه به باطن آن نیز اهمیت داده و در رعایت آن قصور نمی ورزند ، به طوری که این نوع روزه داران همیشه سعی دارند که اعضا و جوارح خود را از اعمالی چون «غیبت ، تهمت،فحش ، دروغ و…» نیز مصون داشته تا بتوانند علاوه بر جسم خود ، روح خود را نیز پالایش و از رذایل دور سازند ، که اجرا آنها برگرفته از توابها و وعده های داده شده بی پایان از طرف ذات اقدس پروردگار عالمیان است.

۳- روزه داران خاص الخاص:

این نوع روزه داران که به روزه داران خاص الخاص تعبیر می گردند ، کسانی هستند که غیر از خداوند هر چه هست رها ساخته و غیر رضای او چیز دیگری را در نظر ندارند و روزه این افراد از راه صدق و صفا و حب ذات اقدس پروردگار می باشد، چنان چه ذات اقدسش می فرماید:«قل الله ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون»(۱)؛یعنی « بگو خدا ، سپس آنها را رها ساخته تا به بازیچه خود فرو روند » و ثواب این نوع روزه داران فوز عظیم لقاءالله است که آن چیزیست که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به ذهن احدی خطور نکرده است که نصیب انبیا و صدیقین و مقربین می گردد.

“صیام الصائمین” یعنی چه؟

برای این که بدانیم “صیام الصائمین” یعنی چه؟اشاره می نماییم به حدیثی گرانقدر از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) که فرمودند:

“اذاغتاب الصائم افطر “(۲)

“هرگاه روزه دار غیبت کند روزه اش را خورده است”

و در حدیث دیگری می فرمایند:

“من غتاب امرا مسلما بطل صومه و نقض و وضوه”(۳)

«هر که غیبت مسلمانی را نماید روزه و وضویش باطل می گردد. »

که از این دو حدیث گرانبها در می یابیم که روزه فقط با گرسنگی و تشنگی کشیدن محقق نمی گردد و غیر از موارد ذکر شده در رساله عملیه که باعث ابطال روزه می گردد، عوامل دیگری چون غیبت نیز روزه فرد مسلمان را باطل می نماید و از این رو روزه واقعی روزه ای است که باید در آن تمام اعضا و جوارح انسان روزه دار باشد. به طوری که فرد روزه دار باید از تمام اعمال قبیح چون(غیبت، فحش و ناسزا، خشم و غضب، نگاه به نامحرم و…) دوری نماید. چنانچه امام صادق علیه السلام نیز در حدیثی چنین می فرمایند که: “پدرم فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله از زنی روزه دار شنید که به کنیزش فحش می داد پس دستور داد طعامی حاضر نمودند و به آن زن فرمود: بخور، پاسخ داد: ای رسول خدا! من روزه ام، آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «کیف تکونین صائمه وقد سببت جاریتک؟ ان الصوم لیس من الطعام و الشراب و انما جعل الله ذلک حجابا عن سواهما من الفواحش من الفعل و القول یفطر الصائم ما اقل الصوام و اکثر الجواع»(۴)

«تو چه روزه داری که به کنیزت فحش دادی؟ به راستی که روزه، خودداری از خوردن و آشامیدن نمی باشد، فقط و فقط خداوند آن را (روزه را) به عنوان مانعی از سایر زشتی های گفتاری قرار داده است، زشتیهایی که روزه روزه دار را می شکند (باطل می کند) چقدر روزه داران (حقیقی) اندک و گرسنگان فراوانند»

و نیز در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام منقول است که فرمودند:

“اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و عدد اشیاء غیر هزار و قال لا تکونن یوم صومک کیوم فطرک” (۵)

“هرگاه روزه گرفتی پس باید گوش و چشم و موی تو نیز روزه باشد و امام علیه السلام غیر از اینها چیزهای دیگری را نیز بر شمرد و فرمود: نباید روزی که روزه هستی با روزی که روزه نیستی یکسان باشد”

پس همان طوری که در احادیث بالا ذکر شد هر کسی که فقط از روزه و روزه داری گرسنگی و تشنگی بکشد و از اعمال قبیحی چون دروغ، غیبت و … اجتناب ننماید یقینا روزه اش باطل شده و جزء روزه داران واقعی محسوب نمی گردد و صیامش جزء صیام و صائمین قرار نمی گیرد و این امر ما را ملزم می دارد که در روز اول ماه مبارک رمضان اولین چیزی که از خداوند درخواست نماییم این باشد که به ما توفیق عنایت کند که روزه ما جزء روزه های حقیقی و واقعی قرار گیرد.

شرح دعا (۲)« و قیامی فیه قیام القائمین»

«و در این روز اقامه نمازم را (و یا هر کار خیری را )مانند نمازگزاران واقعی (مانند برپا دارندگان هر کار خیری که هدفشان فقط رضای خداوند می باشد ) مقرر فرما»

قیام سه گانه

همان طور که می دانیم هرگاه انسان بخواهد عملی را انجام دهد ، برای انجام آن به پا خواهد خاست و این به پا خاستن به منزله آغاز نمودن آن عمل می باشد، یعنی هنگامی که به شخصی می گویند : اقم (بپادار)بدین معناست که از او خواسته شده است که به نحو احسن عملی را انجام دهد و انجام هر عملی نیاز به یک قائم (بپادارنده)دارد و در کل ،انجام یک عمل نیاز به یک اقم و قائم دارد و آنچه که مابین اقم و قائم صورت می پذیرد ، قیام است که این قیام به سه بخش تقسیم می گردد که مختصرا به توضیح هر یک می پردازیم:

۱-قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی:

یکی از قیام هایی که ممکن است از هر انسانی سر زند ، قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی است ، حال می خواهیم بدانیم که مفهوم قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی چه می باشد ؟ برای توضیح این مطلب اشاره می نماییم به آیاتی از قرآن کرریم که خداوند متعال در این رابطه می فرماید :

«لعنه الله و قال لاتخذن من عبادک نصیبا مفروضا»(۶)

« خداوند تعالی او را (شیطان را ) لعنت نمود ، و (شیطان ) گفت :از بندگان تو برای خود حصه قرار خواهم داد که مرا اطاعت کنند.»

«ولاَُضِلَّنَّهُم و لاَُمَنِّیَنَّهُم ولاََمُرَنَّهُم فَلَیُبَتِّکُنَّ ءاذانَ الاَنعـامِ ولاََمُرَنَّهُم فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلقَ اللّهِ و مَن یَتَّخِذِ الشَّیطـنَ ولِیـًّا مِن دونِ اللّهِ فَقَد خَسِرَ خُسرانـًا مُبینـا».(۷)

« و البته بندگان تو را از راه حق کنار و به ضلالت انداخته و به آرزوهای باطل که اصلا نمی توانند به آنها برسند وادارشان می نمایم ، و البته بندگان تورا امر می کنم که گوشهای چهارپایان (شتران)را پاره نموده ( و آزاد سازند به این اعتقاد که این عمل تقرب به خداوند است )و البته به بندگان تو امر می کنم مخلوقی را که خداوند تعالی خلق فرموده تغییر بدهند ، و هر که غیر خداوند تعالی شیطان را دوست خود قرار دهد ، حقیقتا آن شخص به نفس خویش آشکارا زیان نموده است.»

به طوری که در آیات دیگر نیز خداوند به صراحت در این رابطه می فرماید:

« به دنبال گامهای شیطان و اعمال بد او نروید، که بى تردید او براى شما دشمنى آشکار است.»

چراکه:

«إِنَّمَا یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاء»(۹)

«به درستی که شیطان شما را به اعمال قبیح و زشت امر می کند.»

حال با توجه به آیات بالا می توان گفت که هنگامی که شیطان برای خود یارانی را جذب می کند ، انگاه است که از آنان استفاده نموده و به آنان امر می کند که به کارهای زشت و ناشایست دست زنند ، به طوری که به آنان امر می کند که بپادارندگان اعمال قبیح و زشت شیطانی باشند و چنانچه به آنها گوید اقم (بپادار)، قائمان(بپادارندگان ) دستورات او به فرمان او شروع به قیام و بپاداشتن اعمال ناشایست شیطانی می نمایند ، که به قیام اینگونه افراد ، قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی گویند ، که جز «خسرانا مبینا» (زیان آشکار ) و عذاب و عقوبت الهی ،چیز دیگری را در بر نخواهد داشت.

۲-قیام برای عمل به دستورات الهی و رسیدن به اجر و ثواب اخروی

دیگر قیامی که می تواند از یک انسان سر زند ، قیام برای عمل به دستورات الهی و رسیدن به اجر و ثواب اخرویست ، به طوری که در این نوع قیام عملی که انجام می پذیرد ، مطابق با دستورات ذات اقدس پروردگار بوده و از حدود الهی تجاوز نمی شود ، چنانچه در قرآن آیات بسیاری در این رابطه وجود دارد که خداوند به بپادارندگان اعمال صالح که از دستورات ذات اقدسش نشات دارد وعده ثواب و اجر اخروی داده است که ما نیز برای روشن شدن این مطلب به دو آیه از آنها اکتفا می نماییم:

۱-«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ آتَوُا الزَّکاهَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»(۱۰)

«به راستی کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده و نماز بپادارند و زکات بدهند ،اجرشان نزد پروردگارشان است و آنها را هیچ خوفی نبوده و اندهناک نمی شوند.

نکته:همانطور که در این آیه آمده است ، خداوند اجر و پاداش کسانی را که به پا دارنده اعمال صالح و نماز و زکات می باشند ، نزد خود معرفی نموده و بر آنان وعده فرموده است که در دنیا و آخرت هیچ خوف و اندوهی برایشان نمی باشد.

۲- «بَلَی مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ »(۱۱)

« هر کس نفس خود را از برای خداوندتعالی خالص نموده و خود را تسلیم امر خدا کند و نیکوکار باشد اجرش برای او نزد پروردگارش خواهد بود و نه ترسی بر آنان است و نه آنها غمگین میشوند. »

نکته :این آیه نیز عاملان و بپادارندگان دستورات الهی را به اجر و ثواب اخروی و دور شدن از غم و اندوه قیامت بشارت می دهد.

۳-قیام برای عمل به دستورات الهی و کسب رضایت ذات اقدس پروردگار

یکی از بالاترین درجات قیام ، قیام برای عمل به دستورات الهی و کسب رضایت ذات اقدس پروردگار است که در این نوع قیام ، بنده مومن برای انجام هر عملی که بپا خیزد ، هدف و نیت او نه برای کسب مقام و نه برای اجر و پاداش است ، بلکه تنها هدف او ، کسب رضایت ذات اقدس حق و رسیدن به قرب اوست ، چنانچه امام حسین (علیه السلام) در دعای روز عرفه خطاب به خداوند چنین فرمود :

«اَلّلهُمّ اِنّی اَرغَبُ اِلَیک»(۱۲)

«خدایا ، همانا من مشتاقم به سوی تو.»

و در جای دیگر ازاین دعا می فرماید:

«یا غَایَه الطالِبینَ الّراغِبِینَ»(۱۳)

«ای اخرین مقصود طالبان و مشتاقان عالم»

و اقامه نماز ظهر عاشورای امام حسین (علیه السلام) را می توان یکی از مظاهر عشق و علاقه ، و مشتاق بودن آن حضرت به قرب و نزدیکی ذات اقدس پروردگار دانست، و در مناجات خمسه عشر نیز چنین می خوانیم:

«إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی ذَاقَ حَلَاوَهَ مَحَبَّتِکَ فَرَامَ مِنْکَ بَدَلًا وَ مَنْ ذَا الَّذِی أَنِسَ‏ بِقُرْبِکَ فَابْتَغَى عَنْکَ حِوَلا»(۱۴)

« خدایا ،آن کیست که شیرینی محبت تو را چشیده و جز تو کس دیگری را خواهان باشد ؟و آن کیست که به مقام قرب تو انس یافته و لحظه ای از تو روی گردان شود؟»

لذا پاداش چنین افرادی که فقط برای عشق به خداوند و دست یافتن به رضایت او تلاش می کنند ، این است که خداوند می فرماید:

« قَالَ اللّهُ هَذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ »(۱۵)

«خدا وند فرمود این روز (روز قیامت ) روزی است که راستی پیشگان را راستی شان سود می بخشد. برای آنان بوستان هایی است که از پایین آنها نهرها جریان دارد; برای همیشه جاودانه در آنها می مانند. خدا از آنان راضی است و آنان از او راضی اند. که خیر بزرگ و کامیابی همین است.»

قیام قائمین یعنی چه؟

حال در اینجا می خواهیم بدانیم که قیام قائمین یعنی چه؟ در اینجا منظور از قیام شاید اقامه نماز و یا به عبارت دیگر هر نوع برخاستی که امر خیری در آن باشد، همانند (بیداری در سحرهای ماه رمضان برای سحری خوردن و یا دعا و مناجات نمودن، افطار نمودن روزه، کمک نمودن به مستمندان و…) که همه اینها نوعی قیام می باشد که باید به صورت قیام القائمین صورت پذیرد و در مفهومی واضح تر قیام ما برای آنکه جزء قیام القائمین قرار گیرد باید فقط هدف و قصد و نیت، رضای خداوند باشد یعنی اراده هر کاری را نمودیم فقط رضای خدا را در نظر بگیریم، پس قیام القائمین به پا خاستن کسانی که رضای خداوند را در نظر می گیرند می باشد و ما نیز در این روز از خداوند می خواهیم که برخاستن ما را چه برای اقامه نماز و یا هر کار خیری جزء برخاست کسانی قرار دهد که فقط رضای خداوند را می طلبند .

شرح دعا (۳)« و بنهنی فیه عن نومه الغافلین»

«و مرا از خواب غافلان (از یاد تو) هشیار و بیدار ساز»

هشدار امیرالمومنان حضرت علی علیه السلام به غافلان

در این قسمت از دعا ازخداوند می خواهیم که ما را از خواب غفلت بیدار سازد که برای روشن شدن این مطلب اشاره می نماییم به حدیثی از امیر المومنان حضرت علی علیه السلام که در نامه ای به یکی از صحابه خویش می نویسد:

«فتدارک مابقی من عمرک ولا تقل غدا بعد غد فانما هلک من کان قبلک با قامتهم علی الامانی و التسویف حتی اقامهم امرالله بغته و هم غافلون فنقلوا علی اعوادهم الی قبورهم المظلمه الضیقه و قد اسلمهم الا و لا دوالاهلون» (۱۶)

«پس باقیمانده عمرت را دریاب و نگو فردا بعد از فردا (چنین خواهم نمود) همانا انسانهای قبل از تو به خاطر آرزوها و به تاخیر انداختنها هلاک شدند تا ناگهان امر خداوند (یعنی مرگشان) فرا رسید و آنها غافل بودند، پس بر روی چوبهایشان (تابوتهایشان) به سوی قبرهای تاریک و تنگ خود منتقل شدند و فرزندان و خویشاوندانشان آنها را تسلیم (گور) نمودند” پس در اینجا در می یابیم که اکثر انسانها در خواب غفلت بسر می بردند، خوابی که انسان را از معبود و پروردگار خویش جدا می سازد، خوابی که چشمان انسان در آن باز است اما دل انسان واقعیتها را نمی بیند. پس در این روز از خداوند می خواهیم که ما را از خواب غفلتی که انسان را به هلاکت و نابودی می کشاند بیدار نموده و نجات بخشد»

شرح دعا (۴)«وهب لی جرمی فیه یا اله العالمین»

« و در این روز جرم و گناهم را ببخش ای خدای عالمیان»

همان طور که در روایات متعدد آمده است گناهان انسان یکی از موانع و حجابهای بین رابطه انسان و پروردگار است به طوری که اگر انسان معصیت پروردگار خویش را انجام دهد آن گاه است که از دستور شیطان پیروی و از دستور پروردگار خویش سرپیچی نموده است که همین امر باعث می گردد که بنده حجابی بین خود و پروردگار خویش ایجاد نماید پس در ادامه دعا از خداوند می خواهیم که جرم و گناهان ما را در این روز ببخشاید و چنانچه ذات اقدسش فرمود:

«و من یغفر الذنوب الا الله»(۱۷)

“جز خداوند چه کسی گناهان ما را می بخشاید”

«پس ما نیز از خداوند می خواهیم و می گوییم که جرم و گناهان ما را ببخش ای خداوند عالمیان.»

شرح دعا (۵) «واعف عنی یا عافیا عن المجرمین»(۱۸)

«ودر این روز زشتیهایم را عفو نما ای عفو کننده مجرمان»

همان طوری که در قسمت قبل دعا از خداوند درخواست بخشش جرم و گناهان خود را درخواست نمودیم، می دانیم که لازمه آن عفو و گذشت و رحمت خداوند می باشد که در ادامه دعا از ذات اقدس الهی می خواهیم که ما را عفو نماید به طوری که سابقه عفو و گذشت خداوند از مجرمان و گناهکاران را در روایات و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام شنیده ایم و در قرآن نیز خداوند متعال این گونه به بندگان خویش می آموزد تا بگوییم:

«واغف عنا و اغفرلنا و ارحمنا انت مولنا فانصرنا علی القوم الکفرین»

«و عفو نما از ما (گناهانمان را) و بیامرز برای ما و رحم نما بر ما (به طوری که) تو مولا و پروردگار ما هستی پس یاری و پیروز نما مارا بر علیه قوم کافر»

نکته ها

۱٫روزه داران از لحاظ درجه به سه قسمت تقسیم می گردند:۱-روزه داران عام؛۲- روزه داران خاص؛۳- روزه داران خاص الخاص

۲٫روزه ، دارای دو درجه می باشد:۱-رعایت شکل ظاهر روزه که احکام آن در رساله عملیه آمده است.۲-رعایت شکل باطنی آن که پرهیز از محرمات الهی چون غیبت ، تهمت و … می باشد.

۳٫قیام به معنای به پا خواستن برای انجام عملی است که به سه بخش تقسیم می گردد:۱-قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی ؛۲-قیامبرای عمل به دستورات الهی و رسیدن به اجر و ثواب اخروی؛۳-قیام برای عمل به دستورات الهی و کسب رضایت ذات اقدس پروردگار.

۴٫اکثر انسان ها عمر خود را به غفلت از پروردگار عالمیان به سر می برند.

۵٫گناهان انسان باعث می گردد که حجابی بین رابطه او و پروردگارش ایجاد شود.

۶٫لازمه آمرزش گناهان ، عفو و گذشت و رحمت پروردگار عالمیان می باشد.

پی نوشت ها:

۱-انعام/۹۴٫

۲-عوالی اللالی،ج۱،ص۲۶۳،ح۵۳٫

۳-الفقیه،ج۴،ص۱۵٫

۴-بحارالانوار،ج۹۶،ص۲۹۳٫

۵-اصول کافی ،ج۴،ص ۸۷،ح۱٫

۶-نساء/۱۱۸٫

۷-نساء/۱۱۹٫

۸-بقره/۱۶۸٫

۹-بقره/۱۶۹٫

۱۰-بقره/۲۷۷٫

۱۱-بقره/۱۱۲

۱۲-دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه ، مفاتیح الجنان(شیخ عباس قمی )

۱۳-همان

۱۴-مناجات خمس عشر(مناجات المحبین)،مفاتیح الجنان (شیخ عباس قمی ).

۱۵-مائده/۱۱۹٫

۱۶-بحار الانوار ،ج۷۰،صص۷۵-۷۶٫

۱۷-آل عمران/۱۳۵٫

۱۸-بقره/۲۸۶٫